PROFILAKTYKA CHORÓB ZAKAŹNYCH DLA OSÓB WYJEŻDŻAJĄCYCH DO TROPIKU
Wyjazdy do krajów o gorącym i wilgotnym klimacie oraz niskim standardzie sanitamo-epidemiologicznym wiążą się z niebezpieczeństwem nabawienia się choroby zakaźnej. Niektórym zakażeniom można zapobiegać przez stosowanie szczepień ochronnych. Uodparnianie najlepiej rozpocząć 6-8 tygodni przed planowaną podróżą. Dzięki immunizacji czynnej można uzyskać odporność przeciwko następującym jednostkom chorobowym: żółta gorączka, dur brzuszny, wirusowe zapalenie wątroby typu A (żółtaczka pokarmowa), wirusowe zapalenie wątroby typu B (żółtaczka wszczepienna), tężec, błonica, poliomyelitis etc. Do chwili obecnej nie wyprodukowano skutecznej szczepionki przeciwko malarii.
Od 20 do 50% podróżujących do krajów strefy tropikalnej jest dotkniętych biegunką podróżnych. Głównym czynnikiem etiologicznym tego stanu chorobowego są enterotoksynogeniczne szczepy Escherichia coli. W dalszej kolejności należy wymienić Campylobacter jejuni, Salmonella spp., Shigella spp. Źródłem zakażenia są zanieczyszczone drobnoustrojami produkty pokarmowe, woda, ręce. Zapobieganie wiąże się między innymi z przestrzeganiem higieny osobistej oraz piciem wody pozbawionej czynników chorobotwórczych.
Choroby Zakaźne
-
Żółta gorączka (yellow fever)
Potoczna nazwa tej choroby to żółta febra, występuje ona w Ameryce Południowej i Afryce. Czynnikiem etiologicznym jest Flavivirus z rodziny Togaviridae. Choroba jest przenoszona przez komary: Aedes aegypti (żółta gorączka miejska) oraz gatunek Haemagogus (żółta gorączka leśna). Szczepienie profilaktyczne polega na podaniu jednej dawki. Szczepionka zawiera żywy, atenuowany szczep 17 Dakar wirusa żółtej gorączki, namnożony na zarodkach kurzych. Wytworzona po szczepieniu odporność zabezpiecza przed chorobą przez 10 lat. Po tym okresie należy przyjąć kolejną dawkę. Aby uzyskać peł¬ną ochronę w dniu wyjazdu, szczepienie należy wykonać nie później niż 15 dni przed planowaną podróżą. Przeciwwskazaniem do szczepienia są nabyte lub wrodzone niedobory odporności, uczulenie na białko kurze, cią¬ża, wiek poniżej 12 miesiąca życia, choroby zakaźne w stadium rozwoju, leczenie immunosupresyjne, choroby nowotworowe.
W Polsce immunizację czynną przeciwko żółtej gorączce przeprowadza się preparatem Stamaril firmy Sanofi Pasteur. Szczepienie przeciw żółtej gorączce jest jedynym szczepieniem obowiązkowym, wymaganym i sprawdzanym na granicy (lotnisku) przez niektóre kraje, zwłaszcza afrykańskie.Wirusowe zapalenie wątroby typu A (żółtaczka pokarmowa)
Jest to choroba brudnych rąk. Immunizacja czynna polega na domięśniowym podaniu dwóch dawek szczepionki (druga, uzupeł¬niająca - po 6-12 miesiącach od pierwszej). Jedna dawka chroni na rok. Powtórzenie szczepienia przedłuża okres protekcyjny o ponad 25 lat. Szczepionka zawiera zawiesinę inaktywowanych formaldehydem wirusów hepatitis A, adsorbowanych na wodorotlenku glinu. Przed inaktywacją wirus jest namnażany na ludzkich komórkach diploidalnych.
W Polsce dostępnych jest kilka szczepionek przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu A: VAQTA 25, VAQTA 50 (firmy Merck Sharp & Dohme), HAVRIX 720 Junior, HAVRIX Adult 1440 (firmy GlaxoSmithKline), AVAXLM (firmy Sanofi Pasteur)Wirusowe zapalenie wątroby typu B (żółtaczka wszczepienna)
Źródłem zakażenia jest krew i wydzieliny chorego lub nosiciela oraz źle wysterylizowany sprzęt wielorazowego użytku, np. gastrofiberoskopy. Do zakażenia może dojść u fryzjera, kosmetyczki, manikiurzystki, pedikiurzystki, podczas zabiegu przekłuwania uszu, wykonywania tatuaży, piercingu, akupunktury, zabiegów diagnostyczno-leczniczych w przychodni lub szpitalu, u stomatologa, w czasie stosunku płciowego z osobą zakażoną tym wirusem.
Zalecane są dwa schematy szczepień: klasyczny, złożony z trzech dawek (0-1-6 mie¬siąc) oraz skrócony, złożony z czterech dawek (0-7-21 dzień i dawka przypominająca po roku). Całkowitą odporność uzyskuje się w dwa tygodnie po dwóch dawkach według schematu klasycznego i tydzień po trzech dawkach według schematu skróconego. Pozostałe dawki wydłużają odporność, najczęściej na cale życie. Po odbyciu szczepień wskazane jest ilościowe oznaczenie przeciwciał anty-HBs w celu wykazania swoistej odpowiedzi immunologicznej. Szczepionkę podaje się w mięsień naramienny. Dostęp¬ne w Polsce szczepionki zawierają rekombinowany antygen powierzchniowy wirusa hepatitis B (białko S). Antygen uzyskiwany jest metodą inżynierii genetycznej z hodowli komórek drożdży Saccawmyces cerevisiae.
Następujące preparaty są stosowane w naszym kraju:
ENGEREK B 20 ug/1 ml (firmy GlaxoSmithKline),
EUVAX B 20 ug/1 ml (dystrybutor - Polypharm),
HBVax II, HBVax PRO (firmy Merck Sharp & Dohme),
Hepavax Gene (dystrybutor - BIOMED Kraków).
Szczepionki o zmniejszone zawartości antygenów rekombinowanych (przykładowo ENGERIX B 10 ug/0,5 ml, EUVAX B 10 ug/0,5 ml) zalecane są dla dzieci do 15 roku życia.
Dostępna jest w Polsce skojarzona szczepionka, umożliwiająca jednoczesne uodpornienie przeciw żółtaczce typu A i typu B. Preparat o nazwie TWINRIX Adult (firmy GlaxoSmithKline) zawiera 720 jednostek in-aktywowanego wirusa hepatitis A oraz 20 ug rekombinowanego antygenu powierzchniowego wirusa hepatitis B. Zalecane są dwa schematy szczepień: klasyczny, złożony z trzech dawek (0-1-6 miesiąc) i przyspieszony, umożliwiający zakończenie pierwotnej immunizacji w ciągu trzech tygodni (0-7-21 dzień).Dur brzuszny (typhoid tever)
Choroba ta występuje powszechnie w krajach strefy tropikalnej i jest wywoływana przez pałeczki Salmonella typhi.
Największe zagrożenie durem brzusznym występuje w Indiach.
Zakażenie przenosi się drogą pokarmową (brudne ręce, skażone pokarmy, np. przez muchy, zanieczyszczona, nie przegotowana woda, kontakt z nosicielem lub chorą osobą). Obecnie poleca się polisacharydowe szczepionki przeciw durowi brzusznemu.
W Polsce dostępny jest preparat o nazwie TYPHIM Vi (Sanofi Pasteur), zawierający oczyszczony polisacharyd otoczkowy Vi Salmonella typhi. Uodpornienie polega na domięśniowym podaniu jednej dawki szczepionki. Okres ochronny wynosi trzy lata, później trzeba szczepienie powtórzyć.
Z innych preparatów do immunizacji czynnej przeciwko tej chorobie należy wymienić szczepionkę durową (Ty) produkowaną przez BIOMED w Krakowie. Zawiera ona zawiesinę inaktywowanych formaldehydem pałeczek Salmonella typhi.
W niektórych krajach europejskich oraz w Ameryce Północnej dostępne są szczepionki skojarzone przeciw durowi brzusznemu i wirusowemu zapaleniu wątroby typu A (HEPATYRDt firmy GlaxoSmithKline, VIATIM firmy Sanofi Pasteur). W Polsce produkowana jest szczepionka skojarzona durowo-tężcowa (TyT).
Najbardziej immunogenne są szczepionki żywe, atenuowane, podane drogą doustną. Przykładem takiej szczepionki jest Vivotif Bema Vaccine (Orał Typhoid Vaccine Ty21a) w kapsuł¬kach. Uodpornienie polega na podaniu przed jedzeniem czterech dawek według schematu 0-2-4-6 dzień. Żywa szczepionka nie jest wskazana dla osób z zaburzeniami od¬porności, przyjmujących środki przeciwmalaryczne, antybiotyki, środki antykoncepcyjne, w trakcie immunizacji doustną szczepionką przeciwko poliomyelitis, w czasie infekcji przewodu pokarmowego.Tężec i błonica [Tetanus and dyphteria)
Szczepienia przeciwko tym chorobom prowadzone są według kalendarza szczepień do 19 roku życia. Jeśli minęło 8-10 lat od poprzedniego szczepienia, zaleca się podanie jednej dawki przypominającej (Td), która wydłuża uodpornienie o następne 10 lat. Jeżeli przerwa w immunizacji przeciwtężcowej jest dłuższa, zaleca się podanie trzech dawek toksoidu tężcowego (TT) według schematu 0-1-12 miesięcy.
Poliomyelitis, czyli nagminne porażenie dziecięce (choroba Heine-Medina)
Jest to ostra infekcja wirusowa, powodująca zapalenie rogów przednich rdzenia kręgowego. Czynnikiem sprawczym są trzy typy poliowirusów. Szczepienia podstawowe prowadzi się według kalendarza szczepień w dzieciństwie. Uważa się, że osoby dorosłe powinny otrzymać dawkę przypominającą, zwłaszcza przed wyjazdem do krajów afrykańskich oraz krajów na subkontynencie indyjskim, gdzie występują dzikie szczepy poliowirusów. Odporność po szczepieniu utrzymuje się około 10 lat. Do czynnej immunizacji służą dwa rodzaje szczepionek: żywa atenuowana OPV (orał poliomyelitis vaccine) i inaktywowana IPV (inactivated poliomyelitis vaccine). IPV zawiera zawiesinę inaktywowanych formaldehydem trzech typów dzikich szczepów poliowirusów. IMOVAX POLIO (firmy Sanofi Pasteur) jest trójwalentną szczepionką do wstrzyknięć domięśniowych, dostępną na rynku polskim.Zakażenia meningokokowe wywoane przez Neisseria meningitidis
Mogą one powodować ciężkie infekcje pod postacią posocznicy lub/i zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu. Postępowanie profilaktyczne polega na podaniu jednej dawki polisacharydowej szczepionki. Okres uodpornienia wynosi trzy lata, następnie trzeba powtórzyć szczepienie. Przed wyjazdem do krajów afrykańskich strefy równikowej (meningitis beli) lub/i planowaniu uczestnictwa w uroczystościach, np. ślubno-weselnych, albo zgromadzeniach, np. religijnych, szczepienia przeciw meningokokom są konieczne, a niekiedy wręcz obowiązkowe (pielgrzymka do Mekki). Dostępne na naszym rynku są dwie szczepionki: NeisVac-C (firmy Baxter) - polisacharydowa monowalentna szczepionka przeciw meningokokom grupy C, adsorbowana na wodorotlenku glinu, sprzężona z toksoidem tężcowym oraz polisacharydowa szczepionka meningokokowa A + C (firmy Sanofi Pasteur), dwuwalentna, nieskoniugowana.Wścieklizna (synonimy: rabies, lyssa, hydrofobia)
Jest ostrą infekcją ośrodkowego układu nerwowego, wywołaną przez wirusa wścieklizny lub wirusy pokrewne (rabies-rela-ted viruses). Choroba ta cechuje się najwyższym współczynnikiem śmiertelności wśród wszystkich znanych chorób zakaźnych. Źródłem i jednocześnie wektorem zakażenia są psy, koty (wścieklizna miejska), lisy, kuny, jenoty, wilki, skunksy, szopy (wścieklizna leśna), nietoperze (Ameryka Łacińska, jaskinie). Szczepienia przeciwko tej chorobie zalecane są przy długoterminowych wyjazdach, zwłaszcza do krajów południowo-wschodniej Azji, oraz osobom planującym penetrowanie jaskiń. Schemat szczepień profilaktycznych obejmuje trzy dawki podstawowe w dniach 0-7-28 oraz dawkę przypominającą po roku. Okres ochronny wynosi trzy lata. Po tym czasie należy podać jedną dawkę przypominającą przedłużającą uodpornienie o następne trzy lata.
Zarejestrowane w Polsce preparaty to szczepionki inaktywowane z hodowli komórkowych, bezpieczne, niebolesne, wysoko immunogenne. YERORAB (firmy Sanofi Pasteur) jest szczepionką stosowaną obecnie w poradniach profilaktyki wścieklizny w naszym kraju. Z innych preparatów należy wymienić RABIVAC i RAB1PUR (firmy Chiron Bering).
Do szczepień zalecanych przy wyjazdach do krajów Środkowego i Dalekiego Wschodu należą dodatkowo szczepienia przeciwko grypie oraz japońskiemu zapaleniu mózgu.Zasady czynnej immunizacji
Dopuszcza się podanie kilku szczepionek w tym samym czasie, ale w różne miejsca ciała. Odstęp czasowy między podaniem dwóch lub więcej szczepionek inaktywowanych może być dowolny. Przerwa w immunizacji nie musi być zachowana między podaniem żywej i inaktywowanej szczepionki. Natomiast odstęp czasowy między podaniem dwóch żywych szczepionek nie powinien być krótszy niż cztery tygodnie.
Biegunka podróżnych (travełfers’ diarrhoea)
Stanowi ona najczęstszy problem zdrowotny osób podróżujących do tropiku. Funkcjonuje wiele synonimów i określeń tego stanu chorobowego: zemsta faraona (Pharaoh s revenge), zemsta Montezumy (Montezumas revenge), Dehli, Belly, Cairo Quick-Step, Turista. Szacuje się, że od 20 do 50% podróżujących do klimatu gorącego dotyka biegunka podróżnych. Drobnoustrojem odpowiedzialnym zaokoło 50% zakażeń jest Escherichia coli – szczepy enterotoksynogeniczne i enteroagregacyjne. Z innych czynników etiologicznych tego stanu chorobowego należy wymienić Campylobacter jejuni, Salmonella spp.,Shigella spp.
Głównym źródłem zakażenia jest zanieczyszczona drobnoustrojami woda. Entamoeha histolitica wywołująca pełzakowicę jelitową (amoebosis) rzadko jest czynnikiem sprawczym biegunki podróżnych. Działania zapobiegające infekcjom jelitowym, w tym zarażeniom Entamoeha histolitica, podano poniżej.
Zasady zachowania się w tropiku, zapobiegające biegunce podróżnych, pełzakowicy (amebozie) i innym chorobom, których źródłem są brudne ręce, skażona drobnoustrojami woda i pokarmy.Pić wodę przegotowaną oraz napoje puszkowane, kartonowane, butelkowane, firmowo zamknięte, znanych i uznanych koncernów.
Żądać, aby kelner otworzył butelkę przy stoliku.
Nie korzystać z kostek lodu, jeśli pochodzenie wody, z której zostały wytworzo¬ne, jest nieznane.
Nie pić soków wyciskanych ze świeżych owoców na ulicy lub w przygodnych barach.
Nie spożywać surowych warzyw (zwłaszcza liściastych), owoców morza, sałatek, produktów mięsnych.
Unikać nabiału, majonezu, jogurtów, lodów.
Unikać posiłków, które mogły zostać zanieczyszczone przez muchy (były wystawione na długo przed spożyciem).
Spożywać pokarmy dobrze ugotowane, upieczone, usmażone.
Spożywać owoce umyte i obrane własnoręcznie.
Myć zęby w wodzie przegotowanej, niegazowanej, mineralnej.
Myć ręce przed posiłkiem i po wyjściu z toalety.
Nie wkładać rąk do ust.dr med. Piotr Kajfasz
Klinika Chorób Odzwierzęcych i Tropikalnych Akademii Medycznej w Warszawie
kierownik kliniki: prof. dr hab. med. PIOTR ZABOROWSKI
Adres do korespondencji:
Piotr Kajfasz
Klinika Chorób Odzwierzęcych
i Tropikalnych AM
ul. Wolska 37
01-201 Warszawa
e-mail:
piotrkaj@cdit-aids.met.pl
te/. (22) 335 52 79
